آب ژاول
(برای اندازه گیری میزان کلر ازاد در اب ژاول به استاندارد 1994 در بخش مطالب – استانداردهای مورد نیاز مراجعه کنید )
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
آب ژاول که در فارسی به آن مایع سفید کننده و وایتکس نیز گفته میشود، محلولی است که برای گندزدایی ، سفیدکردن و بو زدایی به کار می‌رود.
آب ژاول را برای گندزدایی و بوزدایی به کار می‌برند. از این ماده در صنعت به عنوان رنگ‌زدا و سفیدکننده پارچه و خمیر کاغذ استفاده میشود. در خانه‌ها برای ضدعفونی کردن سبزی‌ها و سفید کردن رخت‌ها به هنگام رختشویی از آب ژاول استفاده می‌کنند. این محلول با نام‌های گوناگون در بازار به فروش می‌رسد.
ویژگی‌های شیمیایی
آب ژاول (مایع سفید کننده و وایتکس نیز گفته میشود)محلولی است حاوی درصدی از هیپوکلریت سدیم (NaOCl) در آب.این نسبت بسته به مصارف مختلف، متفاوت است.
آب ژاول ماده‌ای سمی است. رنگ آن نزدیک به زرد و طعم و بوی آن تند است.خاصیت ضدعفونی کننده آب ژاول به دلیل تولید کلر آزاد می‌باشد.چنانچه به اشتباه نوشیده شود باید فورا شیر نوشید.
فرایند تولید
آب ژاول را از دمیدن گاز کلر درمحلول سدیم هیدروکسید تهیه می‌کنند. از جمله آزمایش‌هایی که روی آب ژاول انجام میشود تعیین مقدار «کلر آزاد» وتعیین مقدار NaOH است.«کلر آزاد» در اینجا اصطلاح است، چون در اینجا اکسیدکنندگی ناشی از یون هیپوکلریت است نه گاز کلر. طبق تعریف، «کلر آزاد» یک ترکیب سفیدکننده برابر مقدار کلری است که قدرت اکسیدکنندگی‌اش معادل قدرت هر مول از ترکیب موردنظر باشد.
آب ژاول محلولی ناپایدار است ودر اثر حرارت و نور به تدریج خاصیت خود را از دست می‌دهد.
تولید به روش تزریق گاز کلر
Cl۲ + NaOH —-> NaClO + NaCl + H۲O
همانطور که از واکنش بالا پیداست، چنانچه گاز کلر را در محلول سود سوزآور وارد کنید، آب ژاول تولید میشود. تمامی مخازن و لوله‌های داخل آن که برای تولید مایع سفید کننده بکار می‌روند باید از جنس PVC باشند، زیرا گاز کلر در مجاورت با رطوبت با هر فلزی ترکیب میشود.و باعث خوردگی آن میشود.
در داخل مخزن سود را میریزند و از پایین گاز کلر را وارد می‌کنند. میل ترکیبی گاز کلر با سود بسیار زیاد است، به همین دلیل گاز کلر در خلال زمانی که از ته مخزن به سطح مخزن می‌رسد، جذب میشود.
در اینجاست که هرچه خروجی گاز کلر از سطح مخزن کمتر باشد نشاندهنده این است که واکنش دارد به خوبی صورت می‌گیرد.
آنچه در رابطه با تهیه آب ژاول به روش فوق اهمیت دارد، دقت در کنترل، به هنگام تولید آن است زیرا چنانچه تزریق کلر قبل از خاتمه عمل متوقف نشود، واکنش برعکس شده و بسرعت دما بالا می‌رود و محصول از بین می‌رود. حسگری که اوپراتور واحد تولید آب ژاول را در قطع به موقع تزریق گاز کلر یاری می‌دهد ORP نام دارد و بر اساس اکسایش /کاهش کار می‌کند.
اگر pH به حدود ۱۲/۲ تا ۱۲ برسد واکنش پایان یافته‌است. از آنجائیکه هرچه محیط سردتر باشد واکنش نیز بهتر صورت می‌گیرد بایستی دقت شود تا دما از ۴۲ درجه سانتیگراد بالاتر نرود. در یک تولید نرمال، گاز کلر از حدود ۲۰ درجه شروع شده و در دمای ۴۲ درجه پایان می‌گیرد.
تاریخچه
این محلول را برتوله، کشف کرد و چون نخست در محله ژاول پاریس تولید می‌شد، به آب ژاول معروف شد.
از آنجا که در ایران این محصول با نام تجاری وایتکس عرضه شده بیشتر با این نام شناخته میشود. اگرچه سایر شرکت‌های سازنده آب ژاول از عبارت مایع سفید کننده استفاده می‌کنند.
برای اولین بار این ماده توسط رضا عطارچی تهرانی در ایران با نام وایتکس تولید شد و با این نام به فروش رفت. وی شرکتی تحت عنوان شرکت شیمیایی شمین واقع در علی آباد طپانچه از توابع اسلامشهر احداث کرد و با چند نفر کارگر ساده در حوض‌های ابتدایی داخل کارخانه این ماده را به بازار عرضه کردند. مهندس عطارچی در خاطراتش می‌گوید که در امریکا بودند و برای شستشوی لباسهای خود به خشکشویی مراجعه کردند و دیدند یک خانم محلولی را در داخل یک ماشین ریخت و رفت و سپس وی به سراغ آن محلول می‌رود و می‌بیند که هیپو کلریت سدیم می‌باشد و از همانجا جرقه تولید این ماده در ایران به ذهن وی می‌خورد در مورد چرایی نام گذاری این ماده می‌گوید که اسامی مختلفی در ذهن وی بوده اما با ترکیت دو کلمه وایت و تکس (مخفف تکستایل) به این کلمه رسیدند این شرکت هنوز در ایران فعال است و با همین برند مشغول فعالیت است و محصولات خود را به تمامی شوینده‌های دیگر نیز با همین برند تعمیم داده است.
روش آزمون اب ژاول به طور خلاصه در زیر نوشته شده است (استاندارد 1994) :
تهیه محلول آزمونه : 25 سی سی از اب ژاول را با اب مقطربه حجم 250 سی سی میرسانیم
محلول تیتراسیون 0.1 نرمال (ماندگاری 1 هفته) :25 گرم تیوسولفات سدیم با اب مقطر به حجم 1000 سی سی میرسانیم
روش ازمون : موارد زیر را با هم ترکیب میکنیم
1- 2 تا 3 گرم یدید پتاسیم + 50 سی سی اب مقطر
2- 10 سی سی اسید استیک
3- 10 سی سی محلول آزمونه
بلافاصله با محلول تیتراسیون تیتر میشود و برای تیتر دقیق تر یک قطره محلول نشاسته اضافه میکنیم که ابی شود و تیتر میکنیم تا ابی از بین رود.
درصد کلر وزنی به حجم = VxNx3.546
V حجم تیتراسیون
N نرمالیته محلول تیو سولفات سدیم (0.1)